آیا افزایش حداقل حقوق مشکلات کارگران را حل می کند؟

دوباره پایان سال شد و بحث بر روی افزایش حقوق سال آینده کارگران بالا گرفت. کارفرمایان، کارگران و دولت هر کدام نظر خاص خودشان را در این مورد دارند. بحث اصلی در رابطه با افزایش حداقل حقوق این است که تاثیر آن بر روی وضعیت معیشت و وضعیت کلی جامعه چه خواهد بود. اگر افزایش حداقل حقوق بتواند به جامعه کمک کند حداقل دولت باید از آن حمایت کند. (پیشنهاد دولت برای افزایش حقوق 18 درصد بوده که نسبتا مناسب است.) همه بخش مثبت افزایش حداقل حقوق را به خوبی می شناسند، افزایش حقوق باعث می شود پول بیشتری به طبقه کارگر برسد و طبیعتا وضعیت زندگی آنها بهتر می شود. پس من بیشتر بخش منفی افزایش حقوق را بررسی می کنم.

اصلا چرا باید چیزی به نامه حداقل حقوق وجود داشته باشد؟

در واقع در یک اقتصاد آزاد و ایده آل، نیازی به تعیین حداقل حقوق از طرف دولت وجود ندارد. کارفرما برای انجام کارش به افراد نیاز دارد و بسته به توانایی آنها به آنها دستمزدی را پیشنهاد می دهد. اما مشکل زمانی ایجاد می شود که متوجه میشویم گاهی (خیلی از وقت ها) تعداد افراد اماده به کار از تعداد شغل ها بیشتر است. مخصوصا در شغل هایی که به تخصص کمتری نیاز دارند، همیشه افراد اماده به کار زیادی وجود دارند. در صورتیکه در این شرایط انتخاب حقوق به صورت ازاد گذاشته بشود، کارفرما تا جای ممکن حقوق را پایین می آورد و کارگر مجبور است با حقوق بسیار پایینی کار کند. سوسیالیسم (که اینقدر هم منفور شده) باعث شد حقوق حداقلی برای کارگران ایجاد شود و حداقلی از حقوق برای آنها تعیین شود تا از آسیب دیدن این قشر جلوگیری شود.

حداقل حقوق را باید بر چه مبنایی مشخص کرد؟

برای مشخص کردن حداقل حقوق ابتدا باید توجه داشت که هر قانونی برای اجرای دقیق نیازمند منطقی بودن است (در غیر این صورت هزینه های اجرا بسیار بالا می رود). اگر اختلاف حداقل حقوق تعیینی دولت و حداقل حقوق واقعی جامعه (چیزی که در حالت بدون محدودیت می توانست وجود داشته باشد) زیاد باشد، کارفرماها رفته رفته قانون را زیر پا گذاشته و کارگران را به صورت غیر قانون و ارزان استخدام می کنند. در این صورت ریسک جریمه شدن، ارزش استخدام کارگر ارزان را خواهد داشت و از طرفی کارگری که به صورت غیر قانونی استخدام شده از بقیه خدمات مثل بیمه تامین اجتماعی هم محروم می ماند (این قبلا در ایران تجربه شده). حالت بد دیگر این است که دولت سختگیری بالایی در اجرای قانون به خرج دهد و کارفرمایان توان پرداخت حقوق را نداشته باشند که به برشکستگی آنها و بیکاری کارگران منجر شود. پس دولت مجبور است سطح افزایش حداقل حقوق را در سطحی محدود نگه دارد.

به این مسئله هم توجه داشته باشید که افزایش حداقل حقوق بر روی قیمت تمام شده محصولات تولید داخل هم تاثیر می گذارد و خود تورم آفرین هم هست. همین تورم میتواند به نوعی همان افزایش را مجددا از سفره کارگر بردارد و در نهایت هیچ کمکی به کارگران نشده.

حقوق واقعی کارگران چه زمانی افزایش می یابد؟

افزایش واقعی حقوق کارگران نیازمند دو پیش نیاز است:

• اول باید آمار بیکاری آنقدر پایین باشد که رقابتی بین کارفرمایان برای استخدام کارگر ماهر ایجاد شود. همین حالا هم در برخی بازارها کارفرما مجبور است با توجه به نیازش پرداختی بالایی به کارگر داشته باشد، چون با مبلغ کم کارگر راضی به کار کردن نمی شود. پس تا زمانی که بیکاری بالاست و درخواست برای کار زیاد، کارگران بر سر استخدام شدن رقابت می کنند و در نتیجه دستمزد واقعی آنها پایین می ماند.
• موضوع دوم و بسیار مهم هم میزان درآمد ناشی از کار یک نیرو برای کارفرماست که خود مشکلی جدی در ایران به شمار می رود. با توجه به بسته بودن اقتصاد ایران و واردات زیاد، امکان ایجاد پول زیادی توسط یک کارفرما به ازای هر کارگر وجود ندارد. برای مثال اگر کارفرمایی به ازای کار کردن هر یک از نیروهایش 2 میلیون تومان با توجه به هزینه ای که در محل کار کرده و ریسکی که در کسب و کارش می کند نمی تواند پرداختی بالاتر از 1 میلیون به کارگر داشته باشد. میزان پول جاری در اقتصاد ایران نسبت به جمعیت در حال کارش کم است. بنابراین به صورت کلی درآمد ناشی از کار یک نیرو خیلی زیاد نخواهد بود. این موضوع به ویژه در بازارهای تولیدی بسیار تاثیر گذار است. در صورتی که دولت حداقل حقوق کارگران را بیش از حد افزایش دهد، کارفرما با توجه به درآمد محدودش دیگر توان پرداخت حقوق را ندارد.

راه حل اصلی چیست؟

راه حل اصلی این است که به جای دعوا بر سر حداقل حقوق دولت تلاش خود را برای ریشه کن کردن بیکاری و گسترش اقتصاد ایران بیشتر کند. در صورتی که مشکلات اقتصادی ایران حل نشود، هر قدر هم که افزایش حقوق کارگران بیشتر باشد کمکی به معیشت آنها نخواهد کرد. در رابطه با بهبود شرایط راه اندازی کسب و کار هم باید کاری انجام شود (تا به حال که فقط وعده هایی داده شده) تا با افزایش تعداد کسب و کارها امکان پیدا کردن محیط های کاری مناسب برای کارگران را فراهم کند.

بقیه جهان در این رابطه چه وضعیتی دارند

شاید فکر کنید در بقیه جهان حداقل حقوق کارگر خیلی بالاست اما اصلا اینطور نیست. نقشه زیر حداقل حقوق کارگران در اروپا را نشان میدهد، توجه داشته باشید که در یبشتر کشورهای شرق اروپا هزینه های زندگی از ایران خیلی بالاتر است.