داستان دردسر ساز شدن تلگرام رو باید از تاریخ رسانه در ایران شروع کرد ولی ما میریم کمی جلوتر و از ۴۰ سال پیش شروع میکنیم (برای اصلاح قبل از اون کمی دیگه دیر شده!). ۴۰ سال پیش در اوایل انقلاب، وضعیت کشور بسیار حساس شده بود. برای مدت حدود ۱ تا ۲ سال آزادی بی حدی برای رسانه ها وجود داشت. همه نظرات خودشون رو میگفتن و مخاطب های متفاوتی هم برای هر نظری وجود داشت. نهایتا اوضاع کمی به هم ریخت و گروه ها مسلح روبه روی همدیگه قرار گرفتن. نتیجه این شد که تمام رسانه های عمومی شامل روزنامه ها، تلویزیون، رادیو و حتی انتشاراتی ها به شدت تحت کنترل قرار گرفتن و هرچیزی که به نحوی با ایدئولوژی حاکم متفاوت بود حذف شد. شاید بشه گفت در اون زمان با توجه به فضای هرج و مرج این کار خیلی هم دور از منطق نبود (من قضاوتی در این رابطه نمی کنم).
کنترل رسانه ها در اون زمان بسیار موثر بود و خیلی زود طبقات بزرگی از مردم معمولی جذب ایدئولوژی حاکم شدن و کشور اتحاد بیشتری پیدا کرد (البته اتفاقا دیگه ای هم افتاد که من وارد اونا نمی شم). این دوران رو میشه “دوران طلایی رسانه های دولتی” هم نامید. کمی بعد از محدود کردن بقیه رسانه ها تمام مخاطبان بدون رقیب در دست رسانه های دولتی به ویژه صداو سیما بودن. برنامه های خوبی هم در طول دهه ۶۰ تولید شد.
بعد از گذشت مدتی به واسطه عدم وجود رقابت کیفیت رسانه های دولتی کاهش پیدا کرد. البته این کاهش کیفیت هنوز هم تاثیری روی مخاطبین رسانه های دولتی نداشت چون مردم چاره ای به جز استفاده از رسانه های دولتی نداشتن. همه این رسانه ها با مدیران تنبل و بی کفایت پر شدن و افراد با کفایت هم انگیزه خودشون رو برای کار کردن از دست دادن. در یک فضای بی رقابت هیچ فرقی نمی کرد که چه برنامه ای تولید بشه، به هر حال مردم باید نهایتا همون رو نگاه میکردن.
ماهواره وارد می شود!
ماهواره قبلا هم وجود داشت، اما از اوایل دهه ۸۰ استفاده از اون خیلی بیشتر شد، این موضوع به دو دلیل بود، اول ارزون شدن سخت افزار مورد نیاز برای اون و دوم تجربه افرادی که قبلا ماهواره داشتن. با پایین اومدن بیشتر و بیشتر کیفیت برنامه های تلویزیون استفاده از ماهواره به واسطه تفاوت زیاد کیفیت برنامه ها برای مردم به صرفه بود. مردم حاضر بودن ریسک داشتن ماهواره رو هم بپذیرن ولی به جاش برنامه های مفرح ببینن.
حتی با شروع این موج هم تلویزیون به فکر افزایش کیفیت نیوفتاد. همچنان برنامه های کسل کننده و بی کیفیت با هزینه های تولید بالا به مردم تحویل داده میشد. مدیران تلویزیون هم با سرعت زیادی عوض می شدن و افراد به قولی “مومن” جاشون رو میگرفتن که توانمندی کافی برای تولید برنامه های خوب رو نداشتن و فقط بیشتر با ایدئولوژی حکومت (که حالا خیلی با طرز فکر مردم فاصله پیدا کرده بود) نزدیک بودن.
به جای بالا بردن کیفیت برنامه ها، مسئولین به فکر جمع کردن دیش ها افتادن. این موضوع در چند فاز اجرایی شد اما نه تنها تاثیر مثبتی نداشت بلکه مردم دیگه رو از چیزی به نام ماهواره آگاه کرد. در واقع همه کنجکاو شدن ببینن این چیزی که ممنوعه چیه اصلا.
شبکه های اجتماعی وارد می شوند!
در حالی که مسئولین در حال فکر برای محدود کردن استفاده از ماهواره بودن تکنولوژی همینطور پیشرفت کرد و یه دفعه یه مسیر بسیار جدید و خیلی سریعتر برای انتقال اطلاعات به وجود اومد. شبکه های اجتماعی بسیار سریع تمام بازار رسانه ای کشور رو گرفتن. از اونجایی که رسانه های کشور تا به امروز بدون رقیب کار کرده بودن، به هیچ عنوان امادگی رقابت با این شبکه های جدید رو نداشتن. جالبه مجددا به جای عوض کردن مدیران قبلی و اوردن نیروهای توانمند، مسئولین به همون روش بکر قبلی رو اوردن. یک به یک شبکه های اجتماعی مثل توئیتر، فیس بوک و هرچیزی که نحوی امکان انتقال اطلاعات در اون وجود داشت فیلتر شدن.
تلگرام وارد می شود!
شبکه های اجتماعی مبتنی بر تلفن های هوشمند، فاز جدیدتر رسانه ها بودن. زمانیکه تلگرام برای اولین بار از کانال هاش رو نمیایی کرد در مدت چندین ماه تقریبا همه رسانه های دیگه شکست خوردن. تقریبا همه مردم اطلاعات رو از طریق تلگرام به دست می اوردن. دسترسی به همه رسانه ها در تلگرام ازاد بود. از اونجا که رسانه های داخلی توانایی رقابت رو نداشتن اصلا نتونستن از این فضا به خوبی استفاده کنن. در مقابل رسانه های با تجربه ای مثل بی بی سی خیلی سریع مخاطبشون رو جذب کردن (اینم بگم که به نظر من بی بی سی گذشته از دیدگاهش واقعا یک رسانه حرفه ایه).
مسئولین نابغه مجددا همون روش رو پیش گرفتن. طبیعتا با توجه به ضعف در رسانه های داخلی هیچ تفاوتی نمیکنه که چقدر مسیرهای مختلف بسته بشن. موضوع اصلی اینه که مفهوم رقابت ازاد برای مسئولین ما تعریف نشده و به خودشون اونقدر اعتقاد ندارن که باور داشته باشن در یک رقابت ازاد برنده میشن. پس تمام تلاش خودشون رو می کنن که نهایتا از طریق محدود کردن فضا به نحوی مخاطب رو به دست بیارن. اما این کار با گذشت زمان سخت و سخت تر میشه.